Verbrokkeld Brabant

O zo dapper voel ik me wanneer ik in Brussel weiger om Frans te spreken. ‘Te zot voor woorden’, denk ik dan. Dit is de voormalige hoofdstad van de Zeventien Provinciën! Een stad ook waar - binnen de nationale politiek - allerlei zaken gevoelig liggen. 'Laat ze maar spartelen', denk ik dan. Tenslotte is Brussel de hoofdstad van de Vlaamse Gemeenschap en dan zullen ze me in mijn eigen taal tegemoet treden ook nog ook nog. Ik weet dat er Vlamingen zijn die deze strijd eveneens nog voeren. Strijd? Nou ja, misschien is achterhoedegevecht beter op zijn plaats.

'Brabant loopt van Den Bosch tot Brussel', zei de vader van Hélène Pastoors. Dat las ik vorige week in een interview met haar. Brussel: nu leidend aan territoriale schizofrenie, ooit het centrum van het hertogdom. Tot 1648. Na de Vrede van Westfalen ging het noordelijke deel als Generaliteitsland verder en werd de rest onderdeel van de Zuidelijke Nederlanden. Eerst Spaans en daarna Oostenrijks. In de 19^de en 20^ste eeuw raakte ook de rest opgesplitst in de provincies Antwerpen, Vlaams-Brabant, Waals-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Brabant ‘was’ dus. Vasthouden aan dat het nog ‘is’ - van Den Bosch tot Brussel - lijkt ook een achterhoedegevecht. Zo heeft het alledaagse begrenzende definiëren van zelfstandige staten als België en Nederland de herinnering aan een gezamenlijk Brabants verleden aangetast. Aan onze kant reikt 'Denkend aan Brabant' op z'n Guus Meeuwis niet verder naar het zuiden dan de lijn Zundert -  Budel. Begrijpelijk. En dan ontstonden er recentelijk ideeën om aan onze kant Noord- van de provincienaam te knippen. Dat is net zo zot als Süd- weghalen bij de Italiaanse hoek van Tirol. Süd-Tirol is natuurlijk nog pas kort in elders op de kaart gezet; sinds 1918. Nog geen eeuw dus. Dat scheelt. Toch lijkt ook daar de partij ‘Süd Tiroler Freihet’ te vechten tegen de bierkaai.

De gegroeide blikvernauwing rond de notie Brabant is niet handig bij de begripsvorming van bijvoorbeeld de Nederlandse literatuur. De 13^de-eeuwse dichteres Hadewych was toch een Antwerpse? Hoezo ‘onze’ literatuur? Bij geschiedenis is het idem dito: 'Hoezo staat Jheronimus Bosch in de Vlaamse schoolboeken als één van de grootste ‘Belgische’ schilders?’ Hij is potjandorie van óns.

Ook ingewijde Brabo's aan weerszijden van de scheidslijn valt het lastig om in hun denken voorbij te gaan aan het bestaan van de huidige demarcatielijn. Het historische Brabant is al zo lang verbrokkeld, waarbij de samenstellende delen zich bovendien los van elkaar onder andere omstandigheden ontwikkeld hebben. Initiatieven zoals De Groot-Kempische Cultuurdagen en het streven van Brabantia Nostra hebben daaraan weinig kunnen veranderen.

Sinds ik me verdiep in Bossche Spaanse periode merk ik hoe taai het denken in ‘wij’ en ‘zij’ bij mij aanwezig is. Ondanks het enthousiasme dat mijn pa me al vroeg bijbracht voor zowel ‘Zuid-Brabant’ als de Vlaamse literatuur.

Als ik in Spanje beeldhouwwerk zie van 16^de-eeuwse kunstenaars als Pedro de Bolduque en Roque de Balduque, dat voel ik me trots vanwege hun Bossche afkomst. Die sensatie had ik ook toen ik een paar weken terug in Toledo. Toen vertelde ik tijdens de lunch met Spanjaarden dat ‘hun’ gotische kathedraal zo ‘noordelijk’ lijkt vanwege de scheppende hand van architect Hanequin de Bruselas. Ook ‘van bij ons’.

Inderdaad meneer Pastoors: Brabant loopt van Den Bosch tot Brussel. En zelfs nog een stukske verder: waar ze altijd al Frans spraken.

Voor mijn bijdrage ‘Een Brabantse erfenis in Spanje’, zie tijdschrift In Brabant, 6 december 2013.