Kijken (1); Rousseau de Douanebeambte

Het werk van drie schilders heeft richting gegeven aan de manier waarop ik naar kunst kijk. Tijdens de legendarische zomer van 1969 kocht ik van dit trio - Giotto di Bondone, Albrecht Dürer en Henri Rousseau - in Bergamo het ‘complete werk’, uitgegeven door Rizzoli. De dag na die aankoop liepen Neil Armstrong en Buzz Aldrin als eerste Amerikanen op de maan. Deze imponerende gebeurtenis volgde ik op de stikhete late avond van de 21ste juli via een tv-uitzending van de Rai. Daarvoor was ik toch maar uit mijn slaapkamer gekomen waar ik de eerder gekochte boeken (1.000 lire per stuk) met moeite in de steek had gelaten.

Op de kaft van ‘Rousseau il Doganiere’ staan vier sportende mannen. Ze spelen rugby, een in Frankrijk populaire activiteit. Van dit als hard bekend staande spel is weinig aanwezig. De man links lijkt tevergeefs een peut te geven richting de kerel die de ovale bal gooit. Blijheid. Vrolijke kerels.

Ze zijn wel mismaakt. In één oogopslag wordt duidelijk dat dit kwartet met een opmerkelijke fysiek is opgezadeld. Ze zijn wel erg vreemd in elkaar gestoken: van de verhoudingen klopt weinig. Het modeltekenen heeft Henri niet onder de knie.

De vraag is of dat erg is. Ik vind van wel. Rousseau is een anatomische prutser. Het gebrek aan academische achtergrond wreekt zich.

Het zij hem vergeven. Als één van de twee; samen met Grandma Moses. Bij dit duo trek ik de grens. Hun gebrek aan klassieke vaktechniek wordt overstegen door de gave van de illusie. En die stelt - om bij Henri Rousseau te blijven - deze late roeping in staat tot de creatie van een wereld die fascineert. Die de kijker meeneemt naar verre oorden. Naar een wereld achter de horizon.

Rousseau (1844-1910) was een fantast. Hij werd 'le Douanier' genoemd ter onderscheiding van de befaamde filosoof Jean-Jacques. Henri zou als soldaat gevochten hebben in Mexico. In feite was hij een kruimeldief die zijn schuld aan de gemeenschap afkocht door in dienst te gaan. Zonder overigens ooit de Atlantische Oceaan over te steken. Á la bonheur: hij heeft ons een kleurrijke droomwereld achtergelaten. Vormgegeven in een reeks werken rond - om een Vlaams afstudeeronderzoek aan te halen - het ‘paradijsthema’

Henri Rousseau creëerde na zijn veertigste een gewenste wereld. Een bijbelse omgeving, waarin de wolf en het lam samen wonen, de panter zich neervlijt naast het bokje, het kalf en de leeuw samen weiden. 

En wat ik heb geleerd van Rousseau? De waardering voor de ongebreidelde verbeelding. De man kwam niet verder dan zijn bureau. Gelukkig bezat hij een grenzeloze fantasie en deze bracht hem overal: hij las tijdschriften.

Zoals bij veel artiesten kreeg hij de echte waardering pas na zijn dood. Postuum. Een klassiek gegeven.