'Kijken' kent in de Bossche taal nuances. Standaard en daarmee neutraal is 'kijke'. Uiteraard met Brabantse klankverkorting, zoals in: 'gij kèkt', jij kijkt. De vraag 'Wè kèkte gij?' zal vaak op dat gewone kijken gericht zijn. Niks aan de hand, waarbij een mogelijk antwoord luidt 'Nouwe, nerreges naor; eigelijk zit ik mar zon bietje te kijke'. Dit verschijnsel van 'zinloos kijken' is niet uitzonderlijk in een stad met een hoge terrasdichtheid.'Wè kèkte gij?' opnieuw, maar dan op een wat agressievere toon gesteld, vraagt naar wat anders. De aangesproken persoon kan in de ogen van de ander op een verdachte wijze aan het kijken zijn. 'Verdacht kijken' heet in het Bosch 'blieke'. De vragensteller kan het geobserveerde gedrag invullen en laat dit horen met de formulering 'Wè zitte gij te blieke?' Hij of zij verslaat dus een feit en geeft meepesant een waardeoordeel. Heel menselijk en misschien is die kijker wel 'nne vuilen bliekerd'.
Als dat inderdaad zo is, hebben we met een glupo te doen. Met iemand dus die al kijkend de privacy van een ander schendt, een 'hot' onderwerp. Op de lijst met 'besmette' handelingen staan bijvoorbeeld zaken als slinks in een decolleté blieken, door opengelaten gordijnen, op het examenblad van een medestudent. Hoewel dit werkwoord meestal een negatieve lading heeft, bestaat er ook een vorm van 'geperremeteerd blieke'. In een gezelschap waar een fotoalbum rondgaat, kan iemand zeggen: 'Hé, laot mijn ok 's meeblieke'.
'Wè kèkte gij?', nu dan met een glimlach gezegd, kan gericht zijn tot iemand die zit te 'spinze'. Zo'n 'spinzerd' beweegt zich - (al dan niet nauwelijks) zichtbaar - in gespannen afwachting. De vragensteller meent dat op te merken en wil weten waar die ander naar uitkijkt of zelfs naar zit te loeren. Ingevuld geformuleerd ziet dat eruit als 'Wè zitte gij te spinze?' Dus op welk moment ben je aan het wachten om op de juiste tel de juiste handeling te verrichten om de buit binnen te halen? Bijvoorbeeld uren in de rij staan tot die BN'er uit die soap langskomt en dan een handtekening scoren.
'Spinze' blijkt overigens afgeleid van het oudfranse 'espenser' (zich voorstellen) dat weer teruggaat op het latijnse 'expendere' (overwegen, schatten, oordelen).
En dan hebben we nog 'zitte te tisse'. 'Wè kèkte gij?' gesteld aan een 'tisserd' betekent eigenlijk 'Moete weg soms?'. Iemand dit 'zit te tisse', zendt overduidelijk de boodschap uit om bij de eerste de beste mogelijkheid weg te schieten. Naar het toilet, een volgende afspraak, of naar maakt niet uit wat. Degene die al dan niet letterlijk op het puntje van de stoel zit, wil niet echt onbeleefd zijn, maar echt lang moet het niet meer duren.
Ook 'zitte te tisse' bij het kijken naar dit stukje over de Bossche taal?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten