Antwerpen (2); estaminet

Dat het in Antwerpen stikt van de kroegen verbaast niemand. Ze hebben de meest fantasierijke namen. Een daarvan is het 'Oud Arsenaal', met als onderschrift 'sinds 1924' en 'volks estaminet'.

De eerste verklaring van het woord 'estaminet' hoorde ik meer dan 25 jaar geleden. 'Aangezien we hier in de Sinjorenstad zijn', zei de Antwerpenaar (wijlen)Paul Beliën, 'Kun je hier overal herinneringen vinden aan de Spaanse tijd. Die Spanjolen gingen niet alleen op zoek naar drank, maar ook naar vrouwen. Esta minettas? vroegen ze dan aan de kroegbaas, Zijn d'r ook mokkeltjes?' Een mooi verhaal. Vaak vormt dit soort anekdotes niet de verklaring. Een andere Spaanse vondst is 'Esta un minuto', verwijzend naar de plek waar je snel een glaasje achterover slaat en verder gaat. Zo bezoeken mediterranen graag een bar: kopje koffie, huppekee op en weg.

D'r bestaat ook een theorie die estaminet verbindt met het Nederlandse 'stam'. De bezoekers zouden als het ware tot één familie behoren, tot één stam. En daarbij zou de waard bij binnenkomst zijn klanten ook nog toegeroepen hebben 'Sta meneer'. Zoiets als 'neem even pauze'. Een dergelijke gedachte moet ook leven bij uitbaters die hun etablissement 'Rust u even' of 'Even rust' noemen.

Het woord moet in het midden van de 18de eeuw populair geworden zijn. Het duidde een plek aan waar gedronken en gerookt kon worden. Mogelijk werden in dit soort gelegenheden ook wat levensmiddelen verkocht. De meest gevolgde theorie is dat estaminet van Waalse oorsprong zou zijn. Een Frans woord dus dat verwijst naar 'staminé', een door palen geschraagde ruimte. Een woordkaart laat zien dat estaminet met name nu gebruikt wordt in noord-oost Frankrijk, Wallonië en Vlaanderen. Het gaat daarbij om wat traditionele uitspanningen die een oude sfeer uitademen. Het verschijnsel is zelf in Frankrijk tot cultureel erfgoed verklaard.

Het Oud Arsenaal haalde dit voorjaar de Vlaamse kranten. De eigenaar wilde het café sluiten vanwege het rookverbod. Toen ik er vorige week langs kwam, was de tent druk beklant. Of er gerookt werd, heb ik niet kunnen constateren. De volgende keer toch maar eens aan de toog gaan staan. Het 'volks estaminet' is te vinden zo'n beetje tegenover het Rubenshuis, richting schouwburg.