Franco's schaduw (2)

Terwijl ik in Spanje verblijf, lees ik van de schrijfster Almudena  Grandes 'Het ijzig hart'. Daarin zegt de hoofdpersoon dat Spanjaarden nog steeds rondlopen met het stof  van de fascistische tijd aan hun schoenen. Zo ervaar ik dat ook. Er gaat geen dag voorbij of ik kom met de doorwerking van dat pijnlijke franquistische  verleden  in aanraking. Misschien ben ik daarop gefixeerd, lees ik de 'verkeerde kranten', raak ik aan de praat met lieden die hun rechtse of linkse ideeën niet onder stoelen of banken steken. Zo ervaar ik dit land: je bent vóór of tégen.

Franco is gestorven op 20 november 1975 en het leven hier kan zich nog steeds niet onttrekken aan zijn schaduw. De krant El País van donderdag 26 januari. Ik had ook ABC kunnen kopen, maar daarmee wil ik niet over de boulevard lopen. El País dus, kritisch links, om er een label aan te hangen. Het volgende verhaal is tekenend voor de complexe Spaanse actualiteit en ik vertaal het voor de helderheid naar Bossche Begrippen. Stel: de Bossche burgemeester spreekt af met een populaire vrouwelijke minister van zijn partij (CDA) dat zij op carnavalszondag de preek verzorgt in de St.-Jan tijdens de drukbezochte Carnavalsmis. Een journalist van het Brabants Dagblad interviewt hierover de (hulp)bisschop. Die zegt van niks te weten. En hij vervolgt - als ie hoort dat betrokken bewindsvrouwe niet voor de kerk getrouwd is - dat zij hem niet als de meest geschiktste kandidate voorkomt.

Bij deze gang van zaken stelt de krant een aantal kritische zaken ter discussie. Kan een burgemeester als vertegenwoordiger van de overheid beslissen wie er voorgaat in de kerk? Waarom zegt de minister zonder meer 'ja' tegen het verzoek? Hoe komt het dat de bisschop niet betrokken is bij het besluit om de politica 'op het programma' te zetten? Waar meent de kerkdienaar het recht vandaan te kunnen halen om een moreel oordeel uit te spreken over een privé-keuze van de vrouwelijke minister?

Bij de laatste verkiezingen heeft links (PSOE) het veld moeten ruimen. Rechts (PP) is nu aan de macht. Beide partijen wortelen in en worstelen met een beladen geschiedenis. Beide hebben méér dan alleen maar stof uit de fascistische tijd aan hun schoenen: ze staan er tot aan hun nek in. De krant verwijst naar dit verleden. In werkelijkheid zal de Spaanse vice-presidente in de paastijd voorgaan in de kathedraal van Valladolid. Deze gang van zaken maakt duidelijk dat onder de oppervlakte het oude 'nacionalcatolicismo franquista' nog steeds smeult. Een tijd waarin kerk en staat voor hetzelfde stonden. En waarin leiders uit beide sferen - lees de dictator en de clerus - zonder meer in elkaars verantwoordelijkheid konden treden.

In de loop van de jaren ben ik van dit land zeer gaan waarderen. Ik vind het daarom pijnlijk te ervaren dat Franco's schaduw zelfs op basis van wet kan voortleven. Die schaduw staat symbool voor knevelarij op alle fronten en maakt van Spanje een verdeeld land. De toerist zal dat allemaal een zorg zijn. De zon komt zometeen achter de Montaña Guaza vandaan en het belooft een mooie dag te worden.