Straat (4); vastentrommel

Gisteren - paaszaterdag - 70 jaar geleden zat ik met vriendje Leo op de stoeprand in de Bossche Rembrandtstraat. Het was iets over 12.00 uur en de klokken waren net terug uit Rome: de vasten was gebroken. Op onze knieën hadden we onze vastentrommel die we eindelijk mochten open. Gretig keken we naar al het snoepgoed dat we daarin de afgelopen 40 dagen verzameld hadden. Het paasfeest kon beginnen.

Voor een leeftijdsgenoot met een katholieke achtergrond is bovenstaand tafereel meteen duidelijk. Feiten en taalgebruik behoeven geen toelichting. In die tijd dachten we dat het zo altijd zou blijven. Inmiddels is alles geschiedenis, ingehaald met de komst van de toverhazelaartakken vol chocolade-eitjes en de paasbrunche met bubbels. (Klinkt in deze zin iets door van spijt en kritiek?)

Uit mijn vluchtige zoektocht in afgelopen Goede Week naar de weerklank van de katholieke (paas)cultuur in straatnamen, doemt het beeld op dat de kans op een 'hit' in mediterraan Europa het grootst is. Zo liepen we - als gezegd in 'Straat (1)' op zondagmiddag 27 maart jl. in het Catalaanse Manresa door de Avinguda d’Els Dolors, De Laan der Smarten. ‘Pasen’, dachten we. En ‘Zou je in de straat met zo’n naam willen wonen’. De aanblik van koutende mensen op de terrasjes bij de buurtcafés liet niets verontrustends zien. Ook de Calle (de la) Pascua, de Paastraat, is in de Spaanse gebiedsdelen geen onbekend fenomeen. De Pietà, als afgebeeld op bovenstaande foto, vind je in Italië terug in de Via della Pietà.

In Nederland blijkt een ‘verzamelaar’ in 2012 zo’n 50 met Pasen verbonden straatnamen gevonden te hebben. De blogger treft ze aan in m.n. Gelderland, Overijssel en Drenthe en suggereert een direct verband met het in dit deel van Nederland zo populaire verschijnsel van paasvuren. Het gaat om aanduidingen als Paasbergweg, Paasweide en Paasvuurweg. Het in de voorgaande stukjes gezochte verband met al dan niet goddelijke heiligen en de Goede Week blijkt ver weg. Paasvuren lijken voor-Christelijke germaanse wortels te hebben. Het RIVM kwam deze week met een paasvuurstookalert: kans op smogvorming in de Saksische gebiedsdelen.

Ter afronding. Mijn woonplaats Den Bosch kent een Triniteitsstraat. Bestaat er een straat die echt exclusief aan God de Vader is gewijd? De vraag stelde ik me al hiervoor. In Brazilië blijkt een Rua Dios te zijn; misschien niet toevallig in de buurt van de Lagoa Santa. Even had ik een flauwe hoop op een Nederlandstalige trouvaille met de Godtsstraat in het Antwerpse Borgerhout, maar hier gaat het om een achternaam. Hoe zou het zijn om zo te heten? Bijvoorbeeld wanneer je met je vader binnenkomt in een voor jou onbekend gezelschap. Zeg je dan bij het voorstellen - verwijzend naar je pa - ‘Ik ben Godts zoon’? Ik weet nie …

Straat (3); 'Geseling'

 

In de Goede Week ga ik dus de grens over; digitaal wel te verstaan. Op zoek naar straatnamen die verwijzen naar de H. Drie-eenheid. Als deze aanduidingen en passant ook nog een relatie bezitten met Pasen, is dat mooi meegenomen. Religieuze motieven spelen geen rol bij deze zoektocht, iets dat ik hiervoor aangaf in ‘Straat 1’. In de Brabantse omgeving waarin ik mij als cultuurkatholiek beweeg, komt me de aanwezigheid van namen als Driekoningenstraat, Mariaplein en St.-Jozephstraat als ‘normaal’ over. De H. Geest is ook vertegenwoordigd nog, maar een laan of boulevard naar Jezus en God vernoemen gaat zelfs een gemeente in het van oudsher katholieke Nederlandse zuiden/zuid-oosten, net iets te ver. Vlaanderen lijkt hierover ook niet echt anders te denken (zie ‘Straat 2').

In de sinds 1860 Franse stad Nice is in het oude centrum een Rue du Jésus, afgeleid van de gelijknamige kerk daar. Aan de andere kant van de Alpen liep ik eerder door de Via Gesù. In weerwil van de Jezus’ opstelling tot aan zijn door aan het kruis toe, blijkt de straat in een uitermate chique wijk te liggen. Mijn god, ik zou bijna zeggen, klerenchique: op een kluitje vind je er dé internationale modewinkels van topklasse. Met meer personeel binnen dan klanten, en kennelijk is de ‘Quadrilatero della Moda’ toch rendabel. Van veel bescheidener aard is de Calle Jesus in Bédar in het noordoosten van Andalusië. Een wit (voorheen mijnwerkers)dorpje zonder opsmuk. Prachtig als de amandelbomen bloeien. Aan Jezus gewijde straten vormen in Spanje en Portugal (Rua de Jesus) geen uitzondering. Inmiddels hebben wij op het grondgebied van beide landen al met de nodige personen kennis gemaakt die zich voorstelden met de voornaam Jesus. Blijft opmerkelijk.

In mijn ogen opmerkelijker blijft de Calle Ecce Homo in Oviedo (Asturië). In deze mooie Noord-Spaanse stad verwijst de naam naar de lijdensweg van Christus die in de Goede week herdacht wordt. Na de geseling en het aanbrengen van de doornenkroon toont volgens Johannes 19:5 de Romeinse prefect Pontius Pilatus aan het joodse volk met de spottende woorden ‘Ecce Homo’, ‘Ziehier de Mens’. De foto dateert van 2011; inmiddels heb ik begrepen dat op het Iberische Schiereiland heel wat gemeentes een gelijknamige straat kennen.

Straat (2); H. Familie

Uit het voorgaande ‘Straat (1)’ mag al blijken dat straatnamen me boeien. Vooral die in het centrum van dorp of stad. Ze weten iets te vertellen over het karakter van de plaats, de streek of het land waar je op dat moment verblijft. Sommige zaken zijn voorspelbaar: je kunt er donder op zeggen dat in Nederland om de hoek van de Beatrixstraat het exemplaar ligt dat naar Irene is vernoemd. Om te eindigen bij Marijke, want zo heette die prinses toen nog. En het kwartet (want laten we Margriet niet vergeten) bevindt zich bijna zeker in een naoorlogse ‘nieuwbouw’wijk.

Minder snel zul je door een kwartier lopen waarin de complete Heilige Familie vertegenwoordigd is. Maria en Jozef blijken populair, maar rond hun mens geworden godenzoon Jezus, plus de H. Geest en God de Vader zelf lijkt een taboe te hangen. De Heilige Geeststraat scoort op google nog goed in Brabant, Limburg en Vlaanderen. Bij navraag wordt als snel duidelijk dat de naam veelal zijn oorsprong vindt in de (toenmalige) aanwezigheid van een klooster of godshuis dat aan dit deel van de H. Drie-eenheid gewijd was of nog is. Een afgeleide dus.

Ligt dat bij de Antwerpse Jezusstraat anders? Die zijstraat ligt op een curieuze plek. Heb je je - lopend van het station - net vergaapt aan de verlokkingen in de winkels van de Meir, dan is daar ineens een naambord dat je tot matiging oproept. Nou ja, voor even dan, want ook de Jezusstraat is recentelijk gepimpt met het doel veel volk te trekken. Gek toch, ik moet ineens denken aan het verhaal van een geïrriteerde Jezus die de kooplieden de tempel uit timmert.

Mortsel (nabij Antwerpen) heeft een Oude-Godstraat. In dit geval blijkt Oude God een gehucht in de buurt waarnaar genoemde weg leidt. Gesuggereerd wordt dat hier Oude God verwijst naar een verdwenen Gallo-Romeins heiligdom. Oud-Rekem (Lanaken) en Heist-op-den-Berg kennen een straat die Oude God heet. Een verklaring lijkt te ontbreken; wellicht is hier ook een in onbruik geraakte godheid in het spel.

Ik prik vervolgens verder over de taalgrens heen. Voilà, in Parijs is een Rue Dieu. Achter deze naam gaat een overleden generaal Charles-Prosper Dieu schuil. Morgen maar weer verder zoeken.

PS Waar mijn belangstelling voor straatnamen vandaan komt? Er zijn twee verklaringen. Nummer 1: lang woonde ik met ouders en zussen aan de Bossche Aartsetógelaan. En op enig moment werd mij duidelijk dat het eigenlijk om de Aartshértogenlaan ging, en daarmee om de aartshertogen Isabella en Albrecht uit het Habsburgse Huis.

Nummer 2: decennia geleden liep ik in Avignon door de Rue Petite Monnaie en toen vroeg ik me af of er in het Nederlandstalige gebied ook een Kleingeldstraat zou bestaan. Niet echt, maar de Rotterdamse Jan Kleingeldstraat komt in de buurt.

Straat (1); Smarten

Wie niet langer lid van een club wil zijn, kan maar beter het lidmaatschap beëindigen. Op de ledenlijst blijven staan, het kwartaalblad ongelezen weggooien en nooit naar de jaarvergadering gaan: het is zo’n halfslachtig gesukkel.

Zo’n 10 jaar terug heb ik me laten uitschrijven bij de RK Kerk. De procedure hield meer in dan een mailtje naar het secretariaat. Sindsdien ben ik een ‘cultuurkatholiek’.

Deze 'status' valt te vergelijken met die van een inwijkeling die de Nederlandse nationaliteit verkrijgt. Ondanks alle inspanningen om zo goed mogelijk geïntegreerd te raken, hoeft de persoon maar even iets te zeggen in de nieuw verworven taal of de toehoorder weet het al. ‘Komt u oorspronkelijk uit een Franstalige omgeving? Ja? Ik meende het al te horen'.

Je voorgaande geschiedenis raak je niet kwijt. Om een detail te noemen: voor mooi weer op je vakantie breng je een worst naar …? ... de heilige Clara. Heel goed.

Laatst waren we met een groep Nederlanders in het buitenland aan het bergwandelen. Als snel bleek dat we allemaal een katholieke achtergrond hadden. Puur toeval. De mannen hadden vroeger op school gezeten bij fraters en de vrouwen bij nonnen. Afijn, het passeerde - in fruitige opgewektheid - allemaal de revue: de eerste communie, het jongerenkoor, de kleine catechismus. Wie in haar of zijn jeugd in een streek woonde waar katholieken niet in de meerderheid waren, hadden het ‘moeilijker’ dan wij in Brabant.

Op zondag 27 maart liepen we in het Catalaanse Manresa door de ‘Avinguda d’els Dolors’, de Laan der Smarten. Acuut dacht ik aan de naderende Pasen. Aan Jezus, de Man van Smarten. Aan de Zeven Smarten van Maria bij het kruis van haar lijdende zoon. Zo werkt dat. De beelden liggen opgeslagen in je kop.

Zeer waarschijnlijk kent Nederland geen laan, straat, steeg of plein der smarten. België misschien? Want daar - om precies te zijn in hartje Antwerpen - is in elk geval een Jezusstraat. In Nederland is het eerder gesloopte en verdwenen Maastrichtse Christusstraatje na lange tijd (citaat) ‘opnieuw opgestaan’ als Oud Christusstraatje. Voor dit soort benamingen moet je kennelijk in streken zijn waar het katholicisme van oudsher dominant aanwezig is. Ik zal ervoor opnieuw de grens over trekken. Ver hoef ik niet te gaan, want Latijns-Europa begint in Vlaanderen.