Schildknaap

Door het schilderij loopt een klein manneke. Of hij ook in jaren nog een ventje is, valt niet te zien: zijn hoofd gaat schuil onder een zadel dat hij op kop en schouders meesjouwt. Het lijkt alsof hij bij de volwassen krijgers hoort vóór hem. Een wapenknecht, in dienst van de mannen die hij volgt. Goed voor hand- en spandiensten, het onderhoud van wapens en kleding, klotenklusjes. Zoals gebukt gaan onder het eigendom van zijn baas.

Het figuurtje vormt een detail in een bont tafereel. Krijgsvolk te over. Zojuist heeft dat in opdracht de belasting opgehaald in een dorp. Of beter: ‘een dorp gebrandschat’ dat niet aan de opgelegde aanslag kon voldoen. Dat verandert de blik: dat zadel kan nu dus ook buit zijn.

Onderhavig doek heeft als titel ‘De nadagen na de plundering van Wommelgem op 26 mei 1589´. Geschilderd rond 1629 door Antwerpenaar Sebastiaan Vrancx (1573-1647). De man heeft veel oorlogsleed verbeeld, gruwelijker dan dit werk. 

De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) kostte zowel de landsheer - de koning van Spanje - als de leiding van de Republiek i.o. handen vol geld. Het volk moest flink bijdragen in de vorm van ‘contributies’. Nu ligt het huidige Wommelgem pal ten oosten van de Antwerpse Ring, in een min of meer verstedelijkte zone. Een nieuwe trambaan van zeven kilometer moet de gemeente met de Scheldestad gaan verbinden. In 1589 bleek de afstand tussen beide plaatsen onoverbrugbaar.

Nadat Alexander Farnese, de hertog van Parma, Antwerpen in augustus 1585 weer onder Spaans gezag gebracht had, leek het gedaan met de Hollandse invloed in dit deel van Brabant. Evenwel bleek de macht van het stadsgarnizoen niet ver buiten de stadsmuren te reiken en de republikeinen bleven dorpen uit de omgeving ‘aanslaan’. Bij weigering lieten zij troepen het geld ophalen. Niet gehinderd door ‘Spaanse’ tercios trokken eind mei 1589 Hollandse eenheden door Wommelgem met roof, moord, verkrachting en verwoesting als gevolg. Molens en huizen gingen in vlammen op; 33 mensen bleven dood achter. Overigens: een gebruikelijke aanpak onder alle in die tijd bij de oorlog betrokken partijen.

Dit schilderij van Vrancx siert de buitenzijde van ‘België in de 17^de eeuw. De Spaanse Nederlanden en het prinsbisdom Luik’. Op de afbeelding valt veel te zien. De troepen trekken te paard en te voet weg uit het dorp met medeneming van kanonnen, karren, vee, potten en pannen. Ogenschijnlijk verraadt niets aan de mannen, vrouwen en kinderen de gruwelijkheden die achter hen liggen.

Details uit dit schilderij heb ik een week geleden gebruikt ter illustratie van mijn bijdrage tijdens het symposium ´Spanjaarden in de stad´. In de daarbij aangehaalde gebeurtenissen uit 1585 en 1629 bleef Den Bosch een plundering bespaard. In die jaren waren ongetwijfeld ook jonge mannekes bij het oorlogsgeweld betrokken. De afgebeelde zadeldrager doet mij sterk denken aan de schildknaap Inigo Balboa, die de belevenissen van Spaanse kapitein Diego Alatriste verhaalt in een serie boeken van Arturo Pérez/Reverte.

De uitstekend verzorgde tweedelige uitgave onder redactie van Paul Janssens over het 17^de eeuwse België verscheen in 2006 bij Snoeck, Gent. De brandschatting van Wommelgem wordt door Leo Adriaenssen uitvoerig beschreven in ´Noordbrants Historisch Jaarboek 2012´.