De verborgen stadsmuur van Den Bosch

Op z'n minst curieus is de aanwezigheid van de eerste Bossche stadsmuur. Misschien is het de oudste omwalling van het huidige Nederland. Niet dat dit bouwwerk nou direct zichbaar is, want het is weg dan wel opgenomen in de huidige bebouwing. Wie wat speurt, kan het tracé nalopen aan de hand van aanwijzingen.

Na de stichting van de stad door de hertog van Brabant aan het einde van de 12de eeuw, neemt het aantal huizen rond de huidige Markt snel toe. Het 'Hollandse' Heusden kan dit niet zetten en verwoest de nederzetting tot twee keer toe. Dit soort bedreigingen leidt tussen 1200 en 1225 tot een stenen ommuring. Het verhaal wil dat andere Brabantse steden hulp bieden bij de aanleg. Hieraan herinneren de namen Brusselse, Antwerpse en Leuvense Poort.

We beginnen op vrijdagmiddag 7 oktober de wandeling bij die laatste. Je moet ervoor naar de hoek Hinthamerstraat - Korte Waterstraat. In het plaveisel tussen het café en de schoenenzaak is het grondplan van twee hoefijzervormige torens en de doorgang te herkennen. De rechtertoren is nog in de architectuur van de winkel terug te vinden, inclusief het ronde puntdakje. Binnen het hoekgedeelte zie je een (nieuwe) ronde stenen muur. In het linker winkelvlak is de oude muur goed zichtbaar. Ook in het Rozemarijnstraatje (kijk voor je afslaat even naar de gevelsteen met daarop een impressie van de poort) is de toren herkenbaar aanwezig.

Het smalle straatje leidt naar de Dieze, waar deze stadsstroom stopt bij een waterpoort. Ook per boot moest de kleine stad bereikbaar zijn. Tussen deze toegang en de tweede grote poort is het tracé bekend en in de donkere stenen band op het Burgemeester Loeffplein zie je een deel van het verloop. We proberen ons de rest van het noordelijke gedeelte voor te stellen en gaan via Achter de Tolbrug, de Barbaraplaats en het St.-Geertruikerkhof naar de Orthenstraat. Daar vinden we in het plaveisel de 'tekening' van de Brusselse Poort. Oversteken naar het Bokhovenstraatje en dan linksaf richting Visstraat. Daar is de donkere stenen band weer zichtbaar en vanaf de kapsalon is de versterking opgenomen in de bebouwing langs de Kruisstraat en de Snellestraat. In de loop van de jaren mocht ik met het Bosch Keldergenootschap een aantal onderaardse ruimtes bezoeken met duidelijk zichtbare muurfundamenten.

Bij de Schapenmarkt komen we bij de Antwerpse Poort (zie plaveisel), waarna de muur weer 'verdwijnt' in de bebouwing richting Hinthamerstraat. In feite functioneert de omwalling daar als 'binnenmuur'. Opnieuw geeft de donkere stenen band de loop aan in het plaveisel van respectievelijke Ridder- en Kolperstraat. Die markering lijkt in de Kerkstraat verdwenen.

Voor we die straatjes passeren, staan we stil bij de glazen pui van het bestuurscentrum, Achter het Stadhuis. Hier stond mijn geboortehuis. Toe het werd afgebroken, kwam het muurgedeelte tevoorschijn dat nu door de ruit te zien is. De deur staat open voor een bruidsgezelschap en we mogen even in de hal verder kijken. Al met al zijn we na een uur weer bij het beginpunt. Wie vroeger flink doorliep, kon naar schatting in een halfuur rond de eerste omwalling lopen.

De verborgen stadsmuur van den Bosch: een hoofdstuk apart in meer dan 800 jaar stadsgeschiedenis.