Verleiders (2); Maakbaarheid & Vertrouwen

Het is misschien geen verrassing als ik u toevertrouw dat ik graag kook. Geen moeilijke dingen met kwartelboutjes of zoals bij Asterix gekonfijte zeugenoogjes. Ik ga voor gewone boerenkost uit verschillende landen. Ik kijk in binnen- en buitenland graag onder de deksels en dat inspireert. Aangezien - volgens Maggi - zelfs die ogenschijnlijk eenvoudige pot van de gemiddelde thuiskok redelijk wat tijd, moeite en zelfs enig talent vraagt, biedt deze onderneming de helpende hand in de vorm van een 'basis'. De keukenprins(es) zelf zorgt voor de finale: 'een beetje van jezelf en een beetje van Maggi' In deze voorstelling van zaken is de eigen inbreng een en misschien wel dé succesfactor achter een geslaagde maaltijd. Thijs Lijster veronderstelt (in ‘De grote vlucht inwaarts’, 2016, pag. 34) dat door zo’n combinatie van volgen en zelf meedoen de suggestie lijkt te wordt gewekt: ‘zonder Maggi ook geen zelf’. Het oude ‘Met melk meer mans’ wordt ‘Met Maggi meer mens’.

Niet veel anders gaat het tijdens een etentje onder vrienden waarbij de gastvrouw/heer aankondigt dat het gehanteerde recept weliswaar uit een kookrubriek komt, en dat (let allen op:) om het écht lekker te maken zij/hij er wat koriander aan heeft toegevoegd.

We krijgen veel aangereikt om ons te profileren. Om aan die zelfcreatie te kunnen werken. Geloofden we pakweg rond 1977 nog dat de wéreld maakbaar was, 40 jaar later zijn we er van overtuigd dat 'de hele wereld' misschien wel wat veel is. Wél vinden we nu dat de maakbaarheid ons eigen leven haalbaar is. En daar spannen we ons voor in, aangemoedigd door de verleidende signalen op rtv, in gedrukte en sociale media, functioneringsgesprekken, managementcursussen, etc.

In de voorgaande blog over ‘verleiders’ schetste ik hoe reclame en marketing de afgelopen vijftig jaar hun verleidende rol speelden met de introductie van steeds nieuwe ‘kernwoorden’. Aangeprezen producten werden in de loop van de tijd gelabeld met ‘meer voor minder’, ‘rijk aan beleving’, ‘knus’ (cocooning), ‘vermakelijk’, ‘authentiek‘ De fase waarin ‘we’ ons nu bevinden, kent als titel ‘creëer je eigen leven’.

De kip-of-ei-vraag is of reclame en marketing inspelen op ontwikkelingen in de maatschappij, dan wel dat ze die ontwikkelingen oproepen door in te spelen op iets wat ‘latente gevoelens’ genoemd wordt. Van die gevoelens zijn we ons dus niet gewaar, totdat een externe prikkel ze ineens manifest maakt. Zoiets als Ollie B. Bommel omschrijft met ‘Jonge vriend, ik wist niet dat ik het in me had’.

Hoe dan ook, marketing en reclame doen nu hun best om ons te laten geloven (of de gedachte te bevestigen) dat er niet veel nodig hoeft te zijn om ons leven in te richten op de wijze 'zoals jij dat wil'. Ikea gebruikt onder meer ‘Design your own life, start using ...’. Via MyPlace kun je een huis bouwen’ dat leidt tot ‘Wonen zoals Ik het wil’. Maartje Koper heeft een website ‘Leef jij jouw leven helemaal zoals jij dat wil?’ Via dat medium kunnen belangstellenden gratis de ‘Bewuste Creatie Toolkit’ aanvragen om daarmee een ‘stap te nemen als het gaat om het realiseren van jouw dromen’.

‘Dromen is ook leven’, Schreef Johan Fabricius in 1962; meer dan een halve eeuw later kunnen de droom ook leven, ook in onze baan, getuige de advertentie rechts. Wie slechts één dag turft wat er aan 'aansporingen' om vooral zelf de constructeur van ons leven te zijn, zal 's avonds over een aardig scorelijstje beschikken.

Ieder van ons kan dus zelf zijn/haar leven creëren, waarbij het maakbaarheidsgeloof en passant aanraadt om tegelijkertijd vooral jezelf te zijn. Wie zichzelf weet te zijn, is authentiek (zie voorgaande blog), een begerenswaardig ingrediënt voor de samenstelling van menu's en personen. Je valt er mee op binnen het alledaagse. Een parfumhuis daagt (potentiële) sinds enige tijd gebruik(st)ers via commercial uit om 'zichzelf' te durven zijn. Kennelijk zijn we niet steeds onszelf. Rechters horen dat ook met enige regelmatig in het betoog van aangeklaagde personen: 'Sorry, ik was die avond even niet mezelf'. Natuurlijk bedoelen én geurbereiders én 'verdachten' dat 'jezelf zijn' identiek is aan 'het beste laten zien' van jezelf. Wat we liever niet willen laten zien, zijn vervelende dan wel vermaledijde trekken. Uiteraard zijn die ook onderdeel van 'wat wijzelf zijn'. Ergo hoort elke gedraging bij onszelf en zijn we al 24 uur per dag onszelf. En verantwoordelijk voor alles wat we voorstellen, in weerwil van alle hersenspoelende boodschappen.

Als we helemaal onszelf zijn, zijn we ook allemaal authentieke denkers met een eigen mening die we ook op allerlei fora kwijt kunnen. Waarop die mening gestoeld is, blijkt niet echt van belang. Het argument ‘ik voel het zo’ is al voldoende. Of de onderbuik leidt tot de ontwikkeling van de door Coen Simon aangeprezen oordeelskracht (‘Oordeel zelf. Waarom niemand hetzelfde wil en iedereen hetzelfde wil’, 2017) is de vraag.

Het geloof in de maakbaarheid van het eigen leven, kent allerlei verschijningsvormen. Zaak is het vinden van de juiste formule. Een aantal van ons lijkt die gevonden te hebben: succesvolle trainers, sporters, start-uppers. En die mogen die formule voor goed geld komen vertellen op speciaal georganiseerde bijeenkomsten op trainingen. De 'bottom-line' bij deze met Angelsaksisch klinkende termen bestrooide events is dat toeval niet bestaat, want succes kun je afdwingen. Maakbaar dus, alsof het een selfie is, en wel met de sleutel tot het geheim van de smid. Of met trots getalenteerd zelfvertrouwen.

Zijn er rond deze maakbaarheidscultus  ook tegengeluiden te horen? Naast de hierboven geciteerde schrijvers zetten ook auteurs als Stine Jensen, Bas Heijne met enige regelmaat vraagtekens bij het optreden van bepaalde trends in ons leven. Niet geheel toevallig komen deze critici uit de hoek der filosofie, de wetenschap die zich bezighoudt met zin en wezen van het leven. Een week geleden las ik de volgende uitspraak van Maarten Boudry, filosoof en de auteur van 'Illusies voor gevorderden. Of waarom altijd beter is', 2015. Uit het meinummer van Filosofie (2017) citeer ik ter afsluiting: 'Zelfvertrouwen kan je even vleugels geven. Even, want aan de basis van succes liggen zaken als talent, ervaring, training en niet te vergeten het toeval. De neiging om te geloven dat je je eigen toekomst naar je hand kunt zetten, staat in de psychologie bekend als 'de illusie van controle'.